علائم بیماری سلیاک چیست | درمــان و پیشگیری
بـیمــاری سلیاک
شاید از خود بپرسید که علائم بیماری سلیاک چیست ؟ سلیاک یک بـیمــاری گوارشی وراثتی است که در اثر حساسیت به پروتئینی به نام گـلوتــن (پروتئینی که در گندم، جو و چاودار وجود دارد) ایجاد می شود. زمانی که فرد مـبتــلا ، گـلوتــن دریافت می کـنــد ، سیستم ایمنی او فعال می شود و به سلول های روده حمله می کـنــد. این امر منجر به آسیب سطح جذبی روده شده و در نتیجه بدن قادر نخواهد بود مواد مغذی مانند چربی، پروتئین، کربوهیدرات، ویتامین ها و مواد معدنی را جذب کـنــد.
بنابراین سلیاک یک بـیمــاری خود ایمنی است که در تمام طول عمر همراه فرد مـبتــلاست و منجر به عدم تحمل گـلوتــن می شود.در کـودکــان، عدم جذب درست می توانند بر رشد و توسعه رشد تاثیر بگذارند. هیچ درمــانی برای بـیمــاری سلیاک وجود ندارد. اما برای اکثر افرادی که به دنبال یک رژیم بدون گـلوتــن هستند، می تواند به مدیریت نشانه ها و بهبود بخش روده کـمــک کـنــد.
علائــم و نشانه های بـیمــاری سلیاک میتواند به شدت در کـودکــان و بزرگسالان متفاوت باشد. علائــم بـیمــاری سلیاک از خفیف تا شدید متغیر است و اغلب سیر رفت و آمدی دارد. موارد خفیف آن علائــم قابل توجهی ایجاد نمیکـنــد و این وضعیت تنها طی آزمایشهای بالینی برای بررسی یک بـیمــاری دیگر تشخیص داده میشود.
بیش از ۲۰۰ نشانهی بـیمــاری سلیاک شناخته شده است که مـمکــن است در سیستم گوارش یا سایر قسمتهای بدن بروز کـنــد. برخی علائــم مخصوص کـودکــان بوده و برخی فقط در بزرگسالان رخ میدهد.برخی از افراد مـبتــلا به بـیمــاری سلیاک مـمکــن است علیرغم نداشتن علائــم ، تست خون سلیاک مثبت داشته و برخی دیگر با وجود داشتن علائــم بـیمــاری، تست خون منفی اما نتیجهی مثبت نمونهی روده ای داشته باشند.
با این حال، همه افراد مـبتــلا به بـیمــاری سلیاک در معرض خطر عوارض طولانی مدت هستند، حتی در مواردی که نشانههای آنها را نشان نمیدهند. بنابراین حتی زمانی که علائــم بـیمــاری خفیف یا غیرقابل تشخیص باشد، درمــان توصیه میشود زیرا احتمال رخداد عوارض وجود دارد.
در این مطلب نگاهی داریم به شایعترین نشانه ها و عوارض بـیمــاری سلیاک.
۱. اسهال
مدفوع شل و آبکی یکی از اولین علائــمی است که بسیاری از افراد دارای بـیمــاری سلیاک آن را تجربه میکنند.
۲. نفخ
نفخ، علامت شایع دیگری از بـیمــاری سلیاک است. سلیاک موجب التهاب در سیستم گوارش شده که مـمکــن است منجر به نفخ همراه با بسیاری از مشکلات گوارشی دیگر شود.
۳. گاستریت یا ورم معده
گاستریت، مشکل متداولی است که در صورت درمــان نشدن سلیاک، به وجود خواهد آمد.
۴. خستگی
کاهش سطح انرژی و احساس خستگی در مـبتــلایان به سلیاک شایع است.
۵. کاهش وزن
کاهش وزن زیاد و عدم توانایی در حفظ وزن، معمولا از علائــم اولیهی بـیمــاری سلیاک است. علت آن هم این است که توانایی بدن برای جذب مواد مغذی، مختل میشود که به طور بالقوه میتواند موجب سوء تغذیه و کاهش وزن شود.
۶. کمبود آهن
بـیمــاری سلیاک میتواند جذب مواد مغذی را مختل کـنــد و منجر به کمبود آهن آنمی شود. آنمی بـیمــاری است که خاطر کمبود گلبولهای قرمز خون در بدن ایجاد میشود. علائــم کمبود آهن شامل خستگی، ضعف، درد قفسه سینه، سر درد و سرگیجه میشود.
۷. یبوست
هر چند بـیمــاری سلیاک میتواند در عدهای موجب اسهال شود، اما در بعضی از افراد نیز میتواند باعث یبوست شود. بـیمــاری سلیاک به پُرزهای روده که برآمدگیهای ریز و انگشت مانندی در رودهی کوچک هستند و مسئولیت جذب مواد مغذی را به عهده دارند، آسیب میزند. وقتی غذا در مسیر گوارشی حرکت میکـنــد، پُرزهای روده نمیتوانند مواد مغذی را کاملا جذب کرده و اغلب در عوض ،رطوبت را از مدفوع میگیرند. این اتفاق میتواند مدفوع را خشک و سفت کرده و عبور آن را با سختی روبرو کـنــد و باعث یبوست شود.
۸. افسردگی
در کنار تمام علائــم فیزیکی بـیمــاری سلیاک، علائــم روانشناسی چون افسردگی نیز میتواند وجود داشته باشد.
۹. تاولهای خارش دار
بـیمــاری سلیاک میتواند موجب درماتیت هرپتی فُرم (dermatitis herpetiformis) شود که نوعی التهاب مزمن پوست با تاولهای خارش دار و کوچک است که میتواند در آرنجها، زانوها و یا نشیمنگاه بروز کـنــد.
شانس ابتلا به بـیمــاری
کسانی که اقوام درجه یک آنها (والدین، خواهر و برادر، فرزند) مـبتــلا به این بـیمــاری هستند شانس بیشتری برای ابتلا دارند.
کـودکــان( بالای ۳ سال) و بزرگسالانی که علائــم بـیمــاری سلیاک را دارند، اقوام درجه یک فردی که سلیاک در او تشخیص داده شده است (والدین، خواهر و برادرها، فرزندان) و هر فردی با اختلالات خود ایمنی وابسته باید غربالگری سلیاک شوند.
بـیمــاری سلیاک در کـودکــان
در کـودکــان زیر ۲ سال این علائــم معمول و نشانه های بـیمــاری سلیاک را دارند:
استفراغ
اسهال مزمن
تورم شکم
شکست در رشد و پیشرفت
اشتهای ضعیف
هدر رفتن ماهیچه
کـودکــان بزرگ تر مـمکــن است این نشانه ها را تجربه کنند:
اسهال
یبوست
کاهش وزن
تحریک پذیری
قد کوتاه
بلوغ با تاخیر
علایم عصبی شامل اختلال کم توجهی، بیش فعالی، ناتوانی های یادگیری، سردرد، عدم هماهنگی ماهیچه ای و صرع است
علائــم سلیاک در جوانان
در جوانان علائــم گوارشی کمتر مشاهده میشود. تنها یک سوم جوانانی که بـیمــاری سلیاک دارند، اسهال را تجربه میکنند. جوانانی که بـیمــاری سلیاک دارند علائــم زیر را دارند:
کمبود آهن
خستگی مفرط
درد مفصلها و استخوان
اختلالات کبدی و صفرا ( مثل کبد چرب)
پوکی استخوان
اضطراب و افسردگی
میگرن
نازایی
پیدایش زخمهایی در دهان
اختلال در دستگاه عصبی محیطی مثلا لرزش دست
پریود نامنظم
بـیمــاری سلیاک در دوران بارداری
بـیمــاری سلیاک باعث میشود تا بدن مادر به اندازه کافی ویتامینها و مواد معدنی را جذب نکـنــد. در نتیجه جنین نیز این مواد را به اندازه کافی دریافت نمیکـنــد. کارشناسان همچنین تصور میکنند که برخی از آنتیبادیهای مربوط به بـیمــاری سلیاک مـمکــن است به جفت و یا به شیوههای دیگر به بدن مادر آسیب برسانند.
زنان مـبتــلا به بـیمــاری سلیاک از عوارض بارداری و مشکلات ناشی از آن دو تا چهار برابر زنان دیگر رنج میبرند. با این وجود مـمکــن است رژیم غـذایـی فاقد گـلوتــن در دوران بارداری به کاهش برخی از این مشکلات کـمــک کـنــد.
بـیمــاری سلیاک میتواند باعث کمبود روی، سلنیوم و اسید فولیک شود که ترکیبات مهم در بارداری هستند. بسته به ارزیابی فردی و رژیم غـذایـی مـمکــن است، مکملهای کلسیم، آهن و ویتامین B12 مورد نیاز باشد. بهترین استفاده از ویتامینها و مواد معدنی از مواد غـذایـی مصرفی است، ولی هنگام بارداری مـمکــن است نیاز به مصرف بعضی از مکملها نیز باشد.
بنابراین برای تعیین مقدار مناسب باید با پزشک مشورت شود. در حالت ایدهآل لازم است تا زنان قبل از اقدام به بارداری مصرف مکملها را شروع کنند. رژیمهای غـذایـی بدون گـلوتــن معمولاً دارای سطح کمتری از کلسیم، آهن، فیبر، اسید فولیک، روی، ویتامین دی و منیزیم است.
هیچ دستورالعمل خاصی برای رژیم غـذایـی زنان باردار مـبتــلا به سلیاک وجود ندارد. با این حال رعایت رژیم غـذایـی سالم، متعادل و بدون گـلوتــن برای محافظت از خود و جنین ضروری است. در صورت احساس نگرانی مشاوره با یک کارشناس تغذیه به منظور ارزیابی و کنترل یک رژیم غـذایـی مطلوب و کافی میتواند مفید باشد. رژیم غـذایـی بدون گـلوتــن تنها راه برای درمــان بـیمــاری سلیاک است و هنگام حاملگی نیز تغییری نمیکـنــد.
افراد با هر یک از شرایط زیر باید از نظر بـیمــاری سلیاک نیز بررسی شوند:
ابتلا به پوکی استخوان یا استئوپنی (از دست دادن استخوان)؛
ناباروری غیرقابل توضیح یا سقط جنین؛
سابقهی خانوادگی بـیمــاری سلیاک؛
بـیمــاری کبد؛
بـیمــاری خود ایمنی مانند دیابت نوع یک، بـیمــاری تیروئید؛
در صورت ابتلا به این علائــم گوارشی و غیر گوارشی یا اسهال بیش از دو هفته باید به پزشک مراجعه شود. چنانچه کودک رنگ پریده، تحریکپذیر یا دچار اختلال رشدی شود، باید با پزشک اطفال مشورت گردد. قبل از انجام یک رژیم غـذایـی بدون گـلوتــن، حتماً باید با پزشک خود را مطلع نمود. اگر پیش از انجام آزمایش بـیمــاری سلیاک میزان گـلوتــن مصرفی را متوقف کنید یا حتی آن را کاهش دهید، مـمکــن است نتایج آزمایش را تغییر دهد.
چگونگی تشخیص بـیمــاری سلیاک
آزمایش خون
نمونه برداری از روده
چندین تست خونی برای غربالگری بـیمــاری سلیاک وجود دارد. ولی معمول ترین این آزمایش ها اندازه گیری tTG-IgA است. اگر نتایج آزمایشات شما مثبت شد پزشک نمونه برداری از روده را پیشنهاد خواهد کرد تا بـیمــاری شما تایید شود.
تشخیص بوسیله نمونه برداری از روده مشخص و این کار توسط پزشک متخصص گوارش انجام می شود. نمونه از روده باریک گرفته و میزان آسیب به سلول ها بررسی می شود.
نکته مهم: قبل از انجام آزمایش خون و نمونه برداری به منظور تشخیص بـیمــاری شما نباید از رژیم فاقد گـلوتــن پیروی کنید.
درمــان سلیاک
در حال حاضر تنها درمــان بـیمــاری سلیاک پیروی از رژیم فاقد گـلوتــن در تمام طول عمر است. این افراد باید از مصرف غذاهای حاوی گندم، جو و جو دوسر مانند نان پرهیز کنند. بیماران باید با منابع مخفی گـلوتــن مانند داروها، سس ها و … نیز آشنا باشند و آن ها را از رژیم غـذایـی خود حذف کنند.
پژوهشهای زیادی در جهان روی روشهای درمــان نوینی در حال انجام است اما هنوز راه درمــانی دیگری جایگزین رژیم نشده است.