پیاده روی اربعین حسینی | فلسفه اربــعیــــن
در این مقاله به فلسفه پیاده روی اربعین حسینی می پردازیم.
با وجود ویروس کرونا در سال ۹۹ و عدم برگزاری مراسم اربعین قطعا مشتاقان حضرت امام حسین (ع) اندوهگیند. هر ساله مراسم اربعین باشکوه تر از سال پیش برگزار می شد اما امسال مرزهای عراق بر روی زوار بسته است.
بیماری کرونا و بیم فراگیری این ویروس سبب شده است تا امسال مراسم اربعین در خود ایران برگزار شود. مراسمات امسال زیر نظر پروتکل های بهداشتی و رعایت فاصله اجتماعی برگزار می شود.
یکی از مباحث مهم تاریخ عاشورا ، حضور اهل بیت علیهم السلام در کـربـــلا در اولین اربــعیــــن شهادت امــام حـسـیـن علیه السلام بر سر مزار آن حضرت و دیگر شهدای کـربـــلاســـت. در مـیان شــیعــه، مشهور اســـت که اربــعیــــن روزی اســـت که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی بزرگ رسول خدا صلی الله علیه وآله بـــه زیــارت قبر امــام حـسـیـن علیه السلام نائل شد و در همان جا بود که اهل بیت علیهم السلام هنگام بازگشت از شام نیز بـــه زیــارت مزار امــام علیه السلام آمده و جابر را ملاقات کردند. هم چنین در این روز سر امــام حـسـیـن علیه السلام بـــه بدن ملحق شده و دفن شد.
اربــعیــــن، چهلمـین روز شهادت امــام حـسـیـن (ع) اســـت که جان خود و یارانش را فدای دین کرد. از آنجا که گرامـیداشت خاطره شهید و احیاء اربــعیــــن وی، زنده نگهداشتن نام و یاد و راه اوست و زیــارت، یکی از راههای یاد و احیاء خاطره اســـت، زیــارت امــام حـسـیـن (ع) بویژه در روز بیستم ماه صفر که اربــعیــــن آن حضرت اســـت، فضیلت بسیار دارد.
روایت در مورد اربــعیــــن حـسـیـنی
امــام حسن عسکری (ع) در حدیثی علامتهای «مؤمن» را پنج چیز شمرده اســـت: نماز پنجاه و یک رکعت، زیــارت اربــعیــــن، انگشتر کردن در دست راســـت، پیشانی بر خاک نهادن و «بسم الله» را در نماز، آشکارا گفتن: «عَلاماتُ المُؤمِنِ خَمسٌ: صَلاهُ اِحدی وَ خَمسین وَ زِیارَهُ الاربَعین…» زیــارت اربــعیــــن که در این روز مستحب اســـت، در کتب دعا آمده اســـت و بـــه اینگونه شروع مـی شود: «السلامُ عَلی وَلِی اللهِ وَ حَبیبِهِ…» که این متن، از طریق صفوان جمال از امــام صادق (ع) روایت شده اســـت. زیــارت دیگر آن اســـت که جابربن عبدالله انصاری در این روز خوانده اســـت و متن زیــارت بعنوان زیــارتنامه آن امــام در نیمه ماه رجب نقل شده و با جمله «السلامُ عَلَیکم یا آلَ الله…» شروع مـی شود.
شیعیان بـــه سبب مصایب وارده بر امــام حـسـیـن (ع) و یاران ایشان و نیز اینکه چهلمـین روز پس از شهادت امــام حـسـیـن (ع) از روزهای زیــارتی مخصوص آن امــام اســـت، بـــه زیــارت ایشان مـی پردازند و بایدهای اعتقادی خود را بـــه انجام مـی رسانند. درون مایه این مراسم، برگزاری آداب سوگواری بر امــام حـسـیـن (ع)، خانواده و یاران ایشان، یادآوری مصایب وارده بر ایشان و اطرافیانشان و گرامـیداشت یاد و مقام آنان اســـت. این مراسم با توجه بـــه فرهنگ های محلی، صورت ها و اشکال مختلفی مـی پذیرد. مناسک روز اربــعیــــن در کشور عراق، بیش از هر نقطه دیگری با شدت و جدیت برگزار مـی شود. حضور شیعیان کشورهای دیگر در این مراسم و سنت پـــیاده روی بـــه سوی شهر کـربـــلا و زیــارت مراقد شهداء (ع) مهم ترین ابعاد مناسک سوگواری روز اربــعیــــن در این کشور اســـت.
اربــعیــــن حـسـیـنی در ایران
روز اربــعیــــن در ایران، بـــه عنوان بزرگترین کشور شــیعــه نشین جهان، تعطیل رسمـی اســـت. در این روز در اقصی نقاط ایران، مراسم سوگواری امــام حـسـیـن (ع) با تنوع و همراه با بـــه کارگیری ایده های فرهنگی بسیار گوناگون برگزار مـی شود. این مراسم در بسیاری از نقاط دیگر جهان نیز برگزار شده که شبـــه قاره هند نمونه خوبی از این نقاط اســـت. شیعیان شبـــه قاره هند (هندوستان، پاکستان و بنگلادش) بسیار پرشور در این مراسم شرکت مـی کنند. روز اربــعیــــن بار دیگر امــام باره ها، عاشورخانه ها و امــام بارگاه ها مملو از جمعیت مـی شوند؛ این روز را در پاکستان «چهلم» مـی نامند.
بـــه گفته برخی پژوهشگران، راهپیمایی در روز اربــعیــــن از زمان امــامان شــیعــه در بین شیعیان رایج بودهاســـت، ولی سندی برای آن ارائه نشده. سید محمدعلی قاضی طباطبایی، راهپیمایی اربــعیــــن را سنت و رفتار مداومِ شیعیان از زمان ائمه دانسته که در زمان بنیامـیه و بنیعباس نیز بـــه این حرکت پایبند بودهاند. نویسنده کتاب “ادب الطف” در گزارشی از مراسم اربــعیــــن در کـربـــلا، اجتماع در این مراسم را بـــه اجتماع مسلمانان در مکه تشبیه و بـــه حضور هیئتهای عزاداری در آن اشاره کرده که برخی بـــه ترکی، عربی، فارسی و اردو مرثیه مـیخواندهاند. ادب الطف در سال ۱۳۸۸ق/۱۹۶۷م منتشر شده و نویسنده آن، جمـیعت راهپیمایان اربــعیــــن را بیش از یک مـیلیون نفر تخمـین زدهاســـت.
با وارد شدن اولین نوع از اتومبیلها بـــه منطقه، سفرهای کاروانی تعطیل شده و مسافرتها بـــه گونه جدید شکل گرفت. آنگاه پس از مدتی و با مطرح شدن آیت الله سید محمود حـسـیـنی شاهرودی بـــه عنوان یکی از اساتید و مدرسان با نفوذ معنوی و قابل توجه حوزه نجف بـــه علت التزام و اصرار وی در پـــیاده رفتن بـــه کـربـــلا، مجدداً مسئله پـــیاده رفتن بـــه کـربـــلا بـــه عنوان یک سفر مقدس در بین طلاب نجف رایج شد، ضمن اینکه بعضی از ایرانیان نیز در سفر عتبات احیاناً آنان را همراهی مـینمودند.
تاریخچه پـــیاده روی اربــعیــــن حـسـیـنی
پـــیادهروی و زیــارت حرم مطهر امــام حـسـیـن (ع) در روز اربــعیــــن ریشه تاریخی دارد چرا که جابر بن عبدالله انصاری و عطیه عوفی در سال ۱۲۸۱ قمری با پای پـــیاده از مدینه حرکت کردند و در صبح اولین اربــعیــــنی که از شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) مـیگذشت، بـــه کـربـــلا رسیدند و طبق آنچه که در منابع شــیعــه معتبر مشهود اســـت، در روز اربــعیــــن حضرت زینب کبری (س) و امــام سجاد همراه با هشتاد و چهار نفر وارد کـربـــلا شدند و پس از گفتگو با جابر عبدالله انصاری، قبر مطهر امــام (ع) را زیــارت کردند و از آنجا زیــارت اربــعیــــن آغاز شد.
اهل بیت علیهمالسلام، چون بـــه کـربـــلا رسیدند، جابر بن عبدالله انصاری را دیدند که با تنی چند از بنی هاشم و خاندان پیامبر برای زیــارت حـسـیـن علیهالسلام آمده بودند، هم زمان با آنان بـــه کـربـــلا وارد شدند و سخت گریستند و ناله و زاری کردند و بر صورت خود سیلی زده و نالههای جانسوز سر دادند و زنان روستاهای مجاور نیز بـــه آنان پیوستند، زینب علیهاالسلام در مـیان جمع زنان آمد و گریبان چاک زد و با صوتی حزین که دلها را جریحهدار مـیکرد مـیگفت: «وا اخاه! واحـسـیـناه! واحبیب رسولالله و …» سپس بیهوش شد.
آنگاه امکلثوم لطمه بـــه صورت زد و با صدایی بلند مـیگفت: امروز محمد مصطفی و علی مرتضی و فاطمه زهرا از دنیا رفتهاند و دیگر زنان نیز سیلی بـــه صورت زده و گریه و شیون مـیکردند.
سکینه، چون چنین دید، فریاد زد: وا محمداه! وا جداه! چه سخت اســـت بر تو تحمل آنچه با اهلبیت تو کردهاند، آنان را از دم تیغ گذراندند و بعد عریانشان کردند!
عطیه عوفی مـیگوید: با جابر بن عبدالله بـــه عزم زیــارت قبر حـسـیـن علیهالسلام بیرون آمدم و چون بـــه کـربـــلا رسیدیم، جابر نزدیک شط فرات رفته و غسل کرد و ردایی همانند شخص محرم بر تن کرد و همـیانی را گشود که در آن بوی خوش بود و خود را معطر کرد و هر گامـی که بر مـیداشت ذکر خدا مـیگفت: تا نزدیک قبر مقدس رسید و بـــه من گفت: دستم را روی قبر بگذار! چون چنین کردم، بر روی قبر از هوش رفت.
من آب بر روی جابر پاشیدم تا بـــه هوش آمد، آنگاه سه مرتبـــه گفت: یا حـسـیـن!
سپس گفت: «حبیب لا یجیب حبیبـــه!» و بعد اضافه کرد: چه تمنای جواب داری که حـسـیـن در خون خود آغشته و بین سر و بدنش جدایی افتاده اســـت! و گفت: «من گواهی مـیدهم که تو فرزند بـــهترین پیامبران و فرزند بزرگ مؤمنین هستی، تو فرزند سلاله هدایت و تقوایی و پنجمـین نفر از اصحاب کساء و عبایی، تو فرزند بزرگ نقیبان و فرزند فاطمه سیده بانوانی و چرا چنین نباشد که دست سید المرسلین تو را غذا داد و در دامن پرهیزگاران پرورش یافتی و از پستان ایمان شیر خوردی و پاک زیستی و پاک از دنیا رفتی و دلهای مؤمنان را از فراق خود اندوهگین کردی، پس سلام و رضوان خدا بر تو باد، تو بر همان طریقه رفتی که برادرت یحیی بن زکریا شهید گشت.»
آنگاه چشمش را بـــه اطراف قبر گردانید و گفت: «سلام بر شماای ارواحی که در کنار حـسـیـن نزول کرده و آرمـیدید، گواهی مـیدهم که شما نماز را بپا داشته و زکات را ادا کرده و بـــه معروف امر و از منکر نهی کردید و با ملحدین و کفار مبارزه و جهاد کرده، و خدا را تا هنگام مردن عبادت کردید.» و اضافه کرد: بـــه آن خدایی که پیامبر را بـــه حق مبعوث کرد ما در آنچه شما شهدا در آن وارد شدهاید شریک هستیم.
عطیه مـیگوید: بـــه جابر گفتم: ما کاری نکردیم! اینان شهید شدهاند، گفت:ای عطیه! از حبیبم رسول خدا صلی الله علیه وآله شنیدم که مـیفرمود: «من احب قوما حشر معهم و من احب عمل قوم اشرک فی عملهم» هر که گروهی را دوست داشته باشد با همانان محشور شود و هر که عمل جماعتی را دوست داشته باشد در عمل آنها شریک خواهد بود.»
فلسفه پـــیاده روی اربــعیــــن چیست؟
پـــیاده روی اربــعیــــن پس از این در برههای از زمان بـــه ورطه فراموشی سپرده مـیشود و در نهایت توسط «شیخ مـیرزا حـسـیـن نوری» دوباره احیا مـیشود. این عالم بزرگوار اولین بار در عید قربان بـــه پـــیادهروی از نجف تا کـربـــلا اقدام کرد که ۳ روز در راه بود و حدود ۳۰ نفر از دوستان و اطرافیانش وی را همراهی مـیکردند، نیز با وی بودند. «محدث نوری» از آن پس تصمـیم گرفت، هر سال این کار را تکرار کند، ایشان آخرین بار در سال ۱۳۱۹ هجری با پای پـــیاده بـــه زیــارت حرم اباعبدالله حـسـیـن (علیه السلام) رفت.
یکی از جلوه های بسیار زیبای اربــعیــــن حـسـیـنی حرکت پـــیاده خیل مشتاقان آن حضرت اســـت که حماسه ای وصف ناشدنی وجلوه ای درک ناشدنی را مـی آفریند، دشمنانی که زیــارت چند هزار نفره سابق را در اربــعیــــن حـسـیـنی تحمل نکردند امروز نظاره گر حرکت سیل گونه وملیونی زائران آن حضرت اســـت که بصورت خودجوش وکاملا مردمـی چشمان جهانیان را مات ومبـــهوت خود ساخته اســـت، بخصوص در شرایط فعلی وبکارگیری مزدوران وهابی که یک فشنگ بسوی رژیم صهیونیستی پرتاپ نکرده اند ولی حاضرند با انجام عملیات انتحاری خود را بـــه درک وبـــه قعر جهنم واصل کنند تا عده ای از زائران حـسـیـنی را بـــه شهادت رسانند، ولی با این همه وبا وجود خطرات سر راه عاشقان اباعبد الله الحـسـیـن(ع) لبیک یا حـسـیـن گفته وبا با سرافرازی راه را طی مـی کنند تا خود را بـــه کعبـــه عشاق رسانند.
روایت فضیلت زیــارت قبر امــام حـسـیـن(ع)
در رابطه با انجام زیــارت پـــیاده حضرت سید الشهداء (ع) مرحوم محدث بزرگوار شیخ حر عاملی باب مستقلی را در کتاب وسائل الشــیعــه با عنوان “باب اســـتحباب المشی الی زیاره الحـسـیـن(ع) وغیره” گشوده اســـت بـــه عنوان مثال از امــام صادق(ع) روایت کرده اســـت: هرکس که از خانه خویش بـــه قصد زیــارت حـسـیـن بن علی بن ابی طالب خارج گردد پس اگر پـــیاده باشد خداوند بـــه ازای هر گامـی که بر مـی دارد برای او یک کار نیک نوشته ویک کار بد او را پاک مـی کند.. تا آنگاه که بـــه حائر (قبر امــام حـسـیـن(ع) در کـربـــلا) رسد، که خداوند او را در صالحان ونیکان قرار دهد، ووقتی که زیــارت را بـــه پایان رساند او را از نجات یافتگان قرار داده وبـــه هنگام بازگشت فرشته ای بـــه نزد وی آمده و مـیگوید: من فرستاده خدایت هستم، خدایت سلامت مـی رساند ومـی گوید: کارهای خود را از نو سرگیر، که گناهان گذشته ات مورد بخشش قرار گرفت. مضمون این روایت را ابن قولویه وشیخ صدوق آورده اند.