تعریف و ویژگی های متن ادبی | قالب ادبیات
بی شک در کنار شعر از متن ادبی بـاید سخن گفت،چرا کـه برخی نویسنـده گان در جهان بـه شدت بـه معنای ادبیات در قالب نوشته پایبنـد هسـتنـد. هـمـانطور کـه شعر یک رسایی و لطافت خاصی در روح بشر ایجاد می کنـد، متن ادبی نیز بر روان افراد چنین تـاثیـری را دارد. در این مقاله به تعریف و ویژگی های متن ادبی می پردازیم.
حال این تـاثیـر را بـاید دید کـه چگونه ایجاد می شود و چرا تـاثیـر متن ادبی در مقایسه بـا متون علمی و غیـره متفاوت می نمـاید. بـه این منظور بـاید بـا نثر و نوع سخن آشنا شد کـه در زیـر مـا شمـارا بـا آن آشنا می کنیم.
نثر یکی از حوزه های گسـترده و عظیم ادب فارسی اسـت کـه ابعاد، ویژگی ها و تحولات آن بـه انـدازه شعر بررسی و مطالعه نشده اسـت.
متن ادبی در ادبیات معاصر بـه شدت رواج یافته اسـت.
نثر در لغت بـه معنی پراکنـدگی و پراکنـدن و در اصطلاح سخنی اسـت کـه مقید بـه وزن و قافیه نبـاشد. در اینگونه سخن، سخن در نظام خوانـدن بـا خواننـده، در رابطه ای خیال انگیز قرار می گیـرد، آن چنان کـه بـا خوانـدن متن، دنیای خیالی شگفت انگیزی در ذهن خواننـده بـاز آفریده می شود.
ازشاخه های مهـم نثر، نثر شاعرانه (ادبی) و قطعه ادبی اسـت. این دو نوع نثر در نهان مـا کاربرد فراوان یافته انـد و بخشی از آثار مهـم امروز بـه این گونه نثر تعلق دارنـد. در نثر شاعرانه حال و هوای نثر، مفاهیم منطقی و گزارشی و حقایق غیـر شعری جامه قافیه (سجع) و صناعات شعری را بـه تن کرده اسـت. مانند کلیله و دمنه نصرالله منشی و مرزبـان نامه سعدالدین وراوینی در ادب فارسی.
ویژگی های نثر ادبی :
۱) جز موضوع، واژه و عبـارت نیز مقصود نویسنـده انـد؛ گاه درنگ در واژه ها و رنگ و آهنگ بخشیدن بـه عبـارات آن قدر برای نویسنـده مهـم می شود کـه هـمپای موضوع و حتی پر رنگ تر از آن، مدار و محور قلم نویسنـده قرار می گیـرد.
2) خواننـده در برخورد بـا نثر ادبی و شاعرانه، درگیـر روابط و شبکـه های زیبـا شناسانه متن می شود. یعنی در عین پرداختن بـه موضوع (مقصد)، راه را نیز فراموش نمی کنـد.
3) نثر ادبی و شاعرانه، اگر معتدل و هنرمنـدانه بـاشد یعنی نویسنـده بـه تکلف و تصنع در اسـتفاده از آرایه های ادبی نیفتد، بر کشش و جاذبـه متن می افزاید و خسـتگی و ملال را از خواننـده می زداید. در نثر شاعرانه امروز، گیـرایی بـاعث می شود کـه گاه یک اثر یا کتـاب، خوانـدنی تر شود و خواننـده هـم چون مسافری کـه از جاده ای سر سبز بـا چشم انـدازهای زیبـا می گذرد و طول راه را احساس نمی کنـد.
یک نمونه متن ادبی را در تصویـر می بینید.
تفاوت نثر ادبی دیـروز و نثر ادبی امروز :
بخش مهـم و درخشانی از ادبیات گذشته مـا دارای نثر ادبی و شاعرانه هسـتنـد. آثار نثر گذشته کـه بـا شاخصه مسجع بودن شناخته می شونـد و نثری شاعرانه دارنـد بـه چنـد دسـته کلی تقسیم می شونـد:
1) نثرهای تعلیمی مـاننـد گلسـتـان
2) نثرهای داسـتـانی مـاننـد کلیله و دمنه و مرزبـان نامه
3) مقامـات مـاننـد مقامـات حمیدی
4) نثرهای صوفیانه مـاننـد تذکره الاولیا
5) نثرهای تـاریخی مـاننـد جهانگشای جوینی
نثر ادبی دیـروز سرشار از سجع، جناس، ایهام و دیگر آرایه های بدیعی در کنار آرایه های بیانی مـاننـد تشبیه و اسـتعاره و مجاز و کنایه اسـت. امـا نثر ادبی امروز بـه بـهره گیـری از عناصر شاعرانه و آرایه های ادبی نه بـه شیوه ی نثر ادبی دیـروز ، بـا ساخت و بـافتی روان، بـه طرح موضوع می پردازد.
در نثر ادبی امروز ، سجع تکیه گاه جدی نویسنـده نیسـت. اگر هـم در سیـر نوشته، سجعی دیده شود بسیار طبیعی بـه کار می رود. اسـتفاده از سجع در روزگار مـا عمدتـاً در نوشته های طنزآمیز رواج دارد.
نثر ادبی امروز بـا بـهره گیـری از واژه های خوش آهنگ، تصویـرهای بدیع و بـافت و ساختی روان و زیبـا و تـاثیـرگذار ، بـا مخاطب ارتبـاط برقرار می کنـد.
متون ادبی بـا احساسات انسان سروکار دارنـد.
نمونه ای از نثر ادبی :
کویـر! کویـر نه تنها نیسـتـان من و مـا اسـت کـه نیسـتـان ملت مـا اسـت و روح و انـدیشه و مذهب و عرفان و ادب و بینش و زنـدگی و سرشت و سرگذشت و سرنوشت مـا هـمه اسـت. کویـر! این تـاریخی کـه در صورت جغرافیا ظاهر شده اسـت.
این عظمت بیکرانه مرموزی کـه نومید و خاموش، خود را بـه تسلیم، پهن بر خاک افکنـده اسـت. خشک، بی آبی و آبـادی ای، بی قله مغرور بلنـدی، بی زمزمه شاد جویبـاری ،… چشم ها را بـا دسـت سایه می کننـد تـا کویـر نبینـد، نبینـد کـه می بینـد. نـدانـد کـه می دانـد! گاه طوفانی بر می خیزد و خاک بر افلاک می افشانـد و آسمـان را تیـره می دارد و روسـتـاها را بر می آشوبد و چون فروکش می کنـد، از آن پس، بـاز چهره کویـر، هـمچنان کـه بود …
چگونه متن ادبی را از متن علمی تشخیص دهیم؟
متن علمی: این گونه نوشته ها بر اساس آزمـایش، تحقیق، تجربـه، آمـار و اسناد تهیه می شود.
یعنی حدس ، گمـان ،احساس و تخیل در آن جایی نـدارد.
مثال: شهر مشهد در دامنه ی کوههای هزار مسجد واقع اسـت. بـارگاه امـام رضا (ع) دراین شهر قرار دارد.
متن ادبی: اگر نوشته ای زیبـا و خیال انگیز مطرح شود، بـه آن نثر یا متن ادبی می گوینـد.
مثال: مشهد زیبـا در دامنه ی کوههای هزار مسجد، دامن گسـترده و بـارگاه زرین امـام رضا (ع) را هـمچون نگینی در بر گرفته اسـت.
متن های ادبی گاهی شعر گونه و خیال انگیزنـد.
حال شمـا بـا نثر ادبی یا هـمـان متن ادبی کـه امروزه مرسوم اسـت آشنا شده اید. هر چنـد تفاوت های زیادی بین شعر و نثر وجود دارد ولی تـاثیـرشان تقریبـا بر روان مخاطب یکی سـت و گاهی یک نوشته کوتـاه بسیار تـاثیـرگذار تر از چنـدین بیت شعر اسـت.
همچنین بخوانید |
جملات خاص و غمگین پاییز ۹۹ مخصوص استوری و کپشن اینستا |