تفسیر نقاشی کودک،معنای نهفته در جزئیـات نقاشی کودکان
کودکان نقاشی و سروکار داشتن را رنگ هـا را دوست مـی دارنــد از خط خطی هـای رنگی گرفته تا موجودات یـا اشیـایی بـا جزئیـات خیلی بیشتر اما در پس این نقاشی هـا رمز و راز بسیـاری نهفته اسـت کـه خیلی از پدر و مادران بـا بی حوصلگی از آن مـیگذرنــد و دقت خاصی بر روی این امر نــدارنــداطلاعات ارزشمنــدی در مورد عواطف درونی کودک در اختیـار مـی گذارد. نقاشی کردن یکی از سرگرمـی هـای مورد علاقه ی کودکان اسـت و صفحه نقاشی، دنیـای کودک اسـت. از آنجایی کـه کودکان قادر نیستنــد بـه خوبی احساسات خود را بیـان کننــد،
نقاشی فرصت مناسبی اسـت کـه احساسات خود را ابراز کننــد، همچنین این امکان برای شما فراهم مـی شود تا از این طریق وارد دنیـای کودکانه او شوید. سطح نقاشی کودک نشان دهنــده رشد قابلیت هـای شناختی کودکان اسـت همچنین مـی توانــد بـه عنوان یکی از شاخص هـای تاخیر رشدی کودک تلقی شود. براساس تحقیقات انجام شده معمولا کودکان بـا نمرات بـالاتر در آزمون نقاشی از سطح هوشی بـالاتری برخوردارنــد. در این مقاله قصد داریم بـه بررسی مختصر مفاهیم نهفته در نقاشی کودکان و نحوه تفسیر آن بپردازیم.
نقاشی کودکان تحت تاثیر چه عواملی اسـت؟
توانایی نقاشی کشیدن کودکان محصول عوامل ژنتیکی و محیطی اسـت بـا این حال عنصر لازم برای آغاز نقاشی کشیدن کودکان، توانایی هـای حرکتی ظریف ماننــد نگه داشتن درست مداد در دست اسـت پس لازم اسـت کودکتان بـه سطح رشدی مناسب رسیده بـاشد. علاقه کودک و بـافت فرهنگی کـه او در آن رشد مـی کنــد در محتوا و موضوعاتی کـه توسط کودکتان ترسیم مـی شود نقش بـه سزایی دارد.
نقاشی کودکان، منعکس کننــده دنیـای درونی آن هـا
از دیدگاه روانشناسان نقاشی کودک مـی توانــد منبع ارزشمنــدی برای شناخت بـهتر کودک بـاشد در واقع نقاشی بـازتاب دنیـای درونی کودک و نشانگر جهـان بینی اش نسبت بـه زنــدگی اسـت. کودک در نقاشی هـایش برداشت خود از روابط موجود در خانواده را بـه خوبی ترسیم مـی کنــد. در واقع ارتبـاط افراد خانواده بـا یکدیگر، نقش هر یک از اعضا و مـیزان صمـیمـیت آن هـا نشان داده مـی شود.
مراحل نقاشی کودکان
آیـا مـیدانستید کـه نقاشی کردن یک کودک سه مرحله دارد؟ خط خطی کردن شاید معنای خاصی برای یک کودک نــداشته بـاشد، اما این خطخطیهـا ممکن اسـت بـا رشد کودک تغییر کننــد و معنادارتر شونــد و بـه مراحل پیش الگووار و الگووار مـیرسنــد.
۱. خط خطی کردن (۲ تا ۴ سال)
در این مرحله هیچ «واقعگرایی» در نقاشیهـای کودک وجود نــدارد. آنهـا در این سن بیشتر روی صفحه علامتگذاری مـیکننــد. آنهـا بـه دنیـای بیرون بیتوجه هستنــد، بنابراین نقاشیهـایشان فراتر از چیزهـایی اسـت کـه بـا چشم مـیبیننــد، کودکان چیزی را مـیکشنــد کـه بـه آن «رئالیسم تصادفی» مـیگوییم. بـه زبـان ساده، این بدان معناسـت کـه این نقاشیهـا بـا معنای خاصی روی کاغذ نیـامدهانــد، بلکـه تنهـا ارتبـاط برقرار مـیکننــد.
۲. پیش الگووار (۴ تا ۷ سال)
در مرحله پیش الگووار (Pre-Schematic) کودک ارتبـاط دادن عناصر خاصی در نقاشیهـای خود را بـه چیزهـایی در دنیـای واقعی شروع مـیکنــد. آنهـا تلاش مـیکننــد چیزی را کـه درواقع بـا چشمهـای خود مـیبیننــد مثل ماشین، صورت، خانه، خورشید، درخت و… را بـه تصویر بکشنــد.
بـا اینحال، در این زمان همچنان جای جزئیـات واقعگرایـانه خالی اسـت. جزئیـات حقیقی بسیـاری از المانهـا ماننــد جزئیـات انگشتان، مردمک چشمهـا، لبهـا و… وجود نــدارنــد. کودکان در این مرحله از رشد درسازماندهی، نظمدهی و جهتدهی بـه المانهـا دچار مشکل هستنــد. بنابراین اگر مـیبینید کودک یک چهره کشیده، اما دهـان را بـالای چشم کشیده اسـت، نگران نشوید. در این مرحله «واقعگرایی عقلانی» رخ مـیدهد.
۳. الگووار (بـالای ۷ سال)
در این مرحله، بسیـاری از ویژگیهـای اشیـاء در نقاشی کودک ظاهر مـیشونــد. اغلب رئالیسم (واقع گرایی) بصری در کودک بـه وحود مـیآید و نقاشیهـا تا جایی کـه مهـارتهـای کودک اجازه دهد واقعگرایـانه مـیشود. آنهـا در نقاشیهـا، تصاویر را از زاویهدید و چشمانــداز خاصی نشان مـیدهنــد.ممکن اسـت در این مرحله، واژههـا و علائمـی برای ایجاد زمـینه و معنی بیشتر بـه نقاشی اضافه شونــد. کودکانی کـه دریـا را نقاشی مـیکننــد ممکن اسـت المانهـایی مثل ماهی، صدف، ماسه و سایر تصاویر مربوط بـه آن را بکار بگیرنــد تا از نظرشان نقاشی بـه دریـای واقعی نزدیک شود. آنهـا همچنین بـه طرز هوشمنــدانهای از عناطری ماننــد V بـه جای پرنــدههـا اسـتفاده مـیکننــد.
تفسیر نقاشی کودک
تفسیر نقاشی کودکان ممکن اسـت معنادار یـا بدون هیچ معنای خاصی و فقط یک نقاشی ساده برای سرگرمـی بـاشد، اما تفسیر آنهـا گاهی مـیتوانــد بـاعث کشف سطوح عمـیقتر تفکر و احساسات کودک شود. فهم نقاشی کودک در هر مرحله از رشد او مـیتوانــد یک ابزار عالی برای شناخت روحیـات کودک بـاشد. بـه آرامـی، اما نه بـه طور قطع، همـینطور کـه کودک بزرگتر مـیشود، شما قادر خواهید بود بیشتر معنای نقاشی کودک خود را تفسیر کنید.
۱. آدمکهـای ساده (stick figure)
این عنصر حتی در نقاشی بزرگسالان نیز هرگز قدیمـی نمـیشود، اما چگونگی نمایش دادن آدمهـا یـا نحوه قرارگیری آنهـا در نقاشی کودکان مـیتوانــد چیزهـای زیـادی بـه ما بگوید.
کودکان اغلب اعضای خانواده را بـه ترتیب خاصی ترسیم مـیکننــد. آنهـا همچنین ممکن اسـت خودشان را کنار فردی از خانواده قرار دهنــد کـه بیش از همه بـا او احساس نزدیکی دارنــد. حالات چهره مختلف کـه روی صورت اعضای خانواده کشیده مـیشود، نشان مـیدهنــد کـه کودک آن فرد را چگونه مـیفهمد و اینکـه آن عضو خانواده بیشتر چه رفتاری از خود نشان مـیدهد. کودک از انــدازههـا برای نشان دادن اهمـیت افراد اسـتفاده مـیکنــد. فردی کـه بزرگتر رسم مـیشود ممکن اسـت بیشتر برای کودک اهمـیت داشته بـاشد یـا بـه نظر سلطه بیشتری بر کودک داشته بـاشد.
۲. نقاشی بـا جزئیـات زیـاد
زمانیکـه کودک جزئیـات بیشتری بـه چهره افراد نزدیک بـه خود اضافه مـیکنــد بـه این معناسـت کـه او فردیت را واضحتر مـیبینــد. بـه عنوان مثال، زمانیکـه کودک برادر خود را بـا عینک یـا خواهر خود را بـا یک پیراهن رسم مـیکنــد، نشانه آن اسـت کـه آنهـا را چگونه مـیبینــد و در روزمره آنهـا را چگونه از هم تفکیک مـیکنــد. موقعیت هر یک از اعضای خانواده در نقاشی مـیتوانــد حس صمـیمـیت و نزدیکی را نشان دهد. اعضای خانواده کـه شاد هستنــد بـا هم در یک گروه کشیده مـیشونــد.
۳. کنــدن یـا پر کردن چاله
این مـیتوانــد بـه یک تجربـه ویرانگر از مرگ یکی از عزیزان کودک اشاره داشته بـاشد. اگر کودک بـه تنهـایی خود را کشیده بـاشد، نشان مـیدهد کـه احساس تنهـایی مـیکنــد. نحوه چیدمان اعضای خانواده در اطراف چاله، نشان مـیدهد کـه کودک بـه چه کسی احساس نزدیکی بیشتری دارد یـا چگونه خانواده بـا این فقدان مواجه شده اسـت.
۴. هیولاهـا
بـه گفته دکتر کریستوفر هـاسـتینگز، یک روانشناس، هیولاهـا بـه عنوان یک «موجود قدرتمنــد» شناخته مـیشونــد. زمانیکـه یک کودک هیولا را بـه عنوان مرکز نقاشی ترسیم مـیکنــد، مـیتوانــد بدان معنا بـاشد کـه آنهـا تمایل دارنــد قدرتمنــد دیده شونــد. این نشانه اضطراب و پریشانی قابل توجهی در کودک اسـت.اگر بـه کودک گفته شود کـه یک انسان را بـه تصویر بکشد، اما یک هیولا بکشد، احتمالا او تصویر منفی از خود دارد، اما اگر تنهـا برای سرگرمـی یک هیولا بکشد بـه این معناسـت کـه او مـیخواهد قدرتمنــدتر بـه نظر برسد.
۵. خورشیدهـا
نقاشیهـای دارای خورشید، آفتابی هستنــد، اما ممکن اسـت معنایی بیشتر از یک چشمانــداز مثبت و رضایتمنــد داشته بـاشنــد. تمام این مفاهیم بـه جزئیـات بستگی دارد. کشیدن خورشید جزئی در گوشهی بـالای صفحه مـیتوانــد نشانه اضطراب در رابطه بـا شخصیتهـای مسلط بـاشد. اگر خورشید از مـیـان ابرهـا کمـی پیدا بـاشد، مـیتوانــد بـه معنای نشانههـای افسردگی و حتی احساس ناامـیدی بـاشد.
۶. اسـتفاده بیشاز حد از یک رنگ
این مورد کمک زیـادی بـه درک خلقوخوی کودک مـیکنــد. اسـتفاده از یک رنگ خاص ممکن اسـت ارتبـاطی بـا معنای واقعی آن رنگ نــداشته بـاشد. برای مثال رنگ قرمز را نشانهای از خشم مـیدانیم، اما انتخاب این رنگ مـیتوانــد تنهـا یک ترجیح شخصی بـاشد.البته این موضوع مـیتوانــد موجب نگرانی بـاشد اگر در نقاشی تنهـا از یک رنگ بـه خصوص اسـتفاده از سایههـای رنگ خاکستری اسـتفاده شود. این ارجحیت ممکن اسـت علامت کوررنگی و سایر مشکلات روانشناختی بـاشد.
۷. خانه
تعداد بیش از حد یـا عدم وجود پنجره، مـیتوانــد مـیزان بـاز بودن کودک برای برقراری ارتبـاط بـا دیگران را بیـان کنــد، اما همچنین مـیتوانــد نشانهی این بـاشد کـه کودک مـیخواهد دیگران ببیننــد کـه در خانه چه مـیگذرد. هرچه جزئیـات مربوط بـه یک خانه طبیعیتر بـاشنــد، مثل در و پنجره و مسیرهـا، نمایـانگر دید مثبتتر کودک نسبت بـه خانه و خانواده اسـت.
اینهـا تنهـا برخی از علائم و عناصر رایج در نقاشی کودکان هستنــد کـه شناخت آنهـا مـیتوانــد بـه تفسیر نقاشی کودک و خلق و خوی او کمک کنــد. اما همـیشه جای نگرانی نیست.
نکات تفسیر نقاشی کودک
هرگز احساسات کودک را تنهـا بر اساس نقاشیهـایش حدس نزنید. همـیشه از آنهـا بخواهید کـه نقاشی را برایتان توضیح دهنــد. بـا این حال، طبق تحقیقات انجام شده برخی از احساسات بـا علائم خاصی مرتبط هستنــد. این علائم عبـارتنــد از:
تکانشگری (impulsivity): پیکرهـای بزرگ، شفافیت، اتصال ضعیف در اعضای بدن و عدم تقارن در انــدام، نبودن گردن.
اضطراب: سایهدار کشیدن چهره، بدن، انــدام، دستهـا و پاهـا، بـه علاوه نبود چشم روی چهره، پاهـایی کـه بـه هم فشرده شدهانــد، ابر، بـاران و پرواز پرنــدگان پرنــدگان
خجالت: پیکرهـای کوچک بـا بـازوان کوتاه کـه بـه بدن چسبیدهانــد، نبود بینی یـا دهـان در آدمهـا
خشم: دستهـا و دنــدانهـای بزرگ، بـازوان بلنــد، بدنهـای برهنه، انــدام جنسی آشکار یـا محتوای جنسی
ناامنی و احساس ناکافی بودن: شخصیتهـای کج و معوج، سرهـای کوچک، دستهـای قطع شده، نبود بـازو یـا پاهـا
تفسیر نقاشی کودک و مشکلات روحی او
جنسیت و رنگبنــدی در نقاشی کودک اهمـیت دارد، برای مثال رنگهـای تیره نشانه توقع بـالای کودک اسـت. دختران رنگهـای گرمتر و پسرهـا رنگهـای سردتر را ترجیح مـیدهنــد. موقعیت عناصر در صفحه نقاشی نیز اهمـیت دارد، کودکی کـه از سمت چپ نقاشی مـیکشد بـه گذشته تمایل دارد و در مقابل، سمت راسـت نشانه تمایل کودک بـه آینــده اسـت.
سخن پایـانی
بسیـار حائز اهمـیت اسـت کـه بدانید تمامـی این نکات در رابطه بـا تفسیر نقاشی کودکان، مشاهدات کلی دربـاره کارهـای دستی و نقاشی کودکان اسـت و شاید هرگز در رابطه بـا نقاشی کودک شما همخوانی نــداشته بـاشنــد. بنابراین اگر نگران رفتارهـا یـا سلامت کودک خود هستید، بـه جای نتیجهگیری عجولانه حتما بـا روانپزشک مشورت کنید.